Όταν η νόσος οφείλεται σε ενδογενούς αιτιολογίας παράγοντες, διακρίνεται σε:
- Ατοπική Δερματίτιδα / Έκζεμα ή βρεφικό έκζεμα:
Χρόνια φλεγμονώδης κατάσταση του δέρματος, αγνώστου αιτιολογίας, με κληρονομική προδιάθεση στο 70% των περιπτώσεων, που εμφανίζεται κυρίως κατά την παιδική ηλικία. Τα άτομα με Ατοπική Δερματίτιδα πάσχουν πιο συχνά από τροφικές αλλεργίες, άσθμα, ρινίτιδα, κνίδωση, ενώ είναι πιο ευαίσθητα σε λοιμώξεις από σταφυλόκοκκο και ιούς. Αν και η αιτιολογία δεν είναι γνωστή, έχει βρεθεί ότι παίζουν ρόλο αεροαλλεργιογόνα και αλλεργιογόνα τροφών, καθώς επίσης και γενετικοί παράγοντες. Η Ατοπική Δερματίτιδα προσβάλλει τόσο παιδιά όσο και ενηλίκους και εμφανίζεται κυρίως ως ερύθημα με κνησμό και απολέπιση στις καμπτικές πτυχές π.χ. πίσω από τα γόνατα και στους αγκώνες. Η συχνότητα εμφάνισης κατά την παιδική ηλικία αγγίζει το 20%. Υπάρχει σχεδόν πάντα κνησμός, καθώς επίσης και ξηρή επιδερμίδα. Η Ατοπική Δερματίτιδα εμφανίζει περιόδους ύφεσης, ενώ άλλες φορές εξαλείφεται τελείως για μεγάλο χρονικό διάστημα.
- Σμηγματορροϊκή Δερματίτιδα:
Εμφανίζεται συχνά τόσο σε ενήλικες όσο και σε βρέφη. Στην αιτιοπαθογένεια της νόσου παίζει ρόλο ο μύκητας Malasezia furfur ή Pityrosporum ovale. Στα βρέφη παρουσιάζεται ως ερυθροκίτρινα λέπια που σχηματίζουν πλάκες και στους ενήλικες ως ερυθρότητα, απολέπιση και κνησμό σε σημεία πλούσια σε σμηγματογόνους αδένες όπως το τριχωτό της κεφαλής, τα φρύδια, τα πτερύγια της μύτης, η περιοχή του στέρνου και της πλάτης. Το εξάνθημα στις περιοχές αυτές παρουσιάζει ερυθρότητα, απολέπιση και είναι άκνησμο. Οι εξάρσεις της νόσου παρατηρούνται κυρίως το χειμώνα και σε περιόδους στρες. Εμφανίζεται σε μορφή κόκκινων πλακών απολέπισης στο πρόσωπο, στη μύτη και πάνω από τα φρύδια. Η εξέταση του τριχωτού συχνά αποκαλύπτει κολλώδεις φολίδες στο περίγραμμα των μαλλιών. Ορισμένες φορές υπάρχει μία στρογγυλεμένη πλάκα στο μέσο του στέρνου. Ακόμη, η επιδερμίδα του προσώπου ερεθίζεται εύκολα και στο τριχωτό εμφανίζεται κνησμός. Η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα θα πρέπει να διαχωρίζεται από την ψωρίαση τριχωτού που πολλές φορές εμφανίζει παρόμοια εικόνα.
- Νομισματοειδές Έκζεμα:
Χαρακτηρίζεται από κυκλικές, σαν κέρμα, ερυθρές πλάκες και εντοπίζεται κυρίως στα άνω άκρα και στο θώρακα. Εμφανίζεται κυρίως σε σημεία που το δέρμα έχει ερεθιστεί, χωρίς όμως αυτή να είναι η μοναδική περίπτωση εμφάνισής του. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν συνήθως αίσθημα κνησμού και καύσου, με πιθανότητα έξαρσης των συμπτωμάτων κατά τις βραδινές ώρες. Το έκζεμα αυτού του τύπου ξεκινάει σαν μια ομάδα μικροσκοπικών και κοκκινωπών κηλίδων, ενώ ενδέχεται και η ύπαρξη φυσαλίδων με υγρό. Πολλές φορές, η πιθανότητα εμφάνισης νομισματοειδούς εκζέματος αυξάνεται σε άτομα με ξηροδερμία ή Ατοπική Δερματίτιδα, καθώς επίσης και σε άτομα με διαταραχές στο κυκλοφορικό σύστημα. Στην περίπτωση του εκζέματος αυτού του τύπου, συνιστάται ενυδάτωση και τοπική χορήγηση κορτικοστεροειδών και αντιισταμινικών.
- Δυσιδρωσικό Έκζεμα:
Το δυσιδρωσικό έκζεμα είναι μία υποτροπιάζουσα μορφή φυσαλιδώδους δερματίτιδας και θεωρείται πως αναπτύσσεται λόγω αντίδρασης σε ποικίλους ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες, όπως η θερμότητα, το στρες ή η μυκητίαση των ποδιών, καθώς επίσης και η υπεραντίδραση σε υπάρχουσα φλεγμονή από μύκητες ή γενετική προδιάθεση. Το Δυσιδρωσικό Έκζεμα στο 50% των περιπτώσεων εμφανίζεται σε άτομα στα οποία έχει προηγουμένως εμφανιστεί ατοπική δερματίτιδα ή σε άτομα τα οποία έχουν οικογενειακό ιστορικό εμφάνισης εκζέματος. Αρκετά σημαντικός παράγοντας εμφάνισης του εκζέματος αυτού είναι η ευαισθησία σε μέταλλα, όπως το νικέλιο και το κοβάλτιο. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει συσχέτιση του δυσιδρωσικού εκζέματος με την αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής που θα αναλυθεί παρακάτω. Το Δυσιδρωσικό Έκζεμα μπορεί να είναι αυτοπεριοριζόμενο, ή χρόνιο και η σοβαρότητά του κυμαίνεται από ήπια έως πολύ σοβαρή. Αποτελεί συμμετρικό εξάνθημα που εμφανίζεται κυρίως στις παλάμες και τα πέλματα. Συχνά, αναπτύσσονται φυσαλίδες που ακολουθούνται από ξήρανση και απολέπιση. Χαρακτηρίζεται από έντονη φαγούρα ή αίσθημα καύσου, ενώ πολλές φορές μπορεί να σχηματιστούν ρωγμές στην επιδερμίδα. Το Δυσιδρωσικό Έκζεμα εμφανίζεται πιο συχνά στις ζεστές χώρες και προσβάλλει συνήθως μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών από ότι ανδρών. Ονομάζεται δυσιδρωσικό διότι κύριο χαρακτηριστικό του είναι η δυσλειτουργία των ιδρωτοποιών αδένων και μελέτες έχουν δείξει πως η υπεριδρωσία μπορεί να προκαλέσει τη δημιουργία δυσιδρωσικού εκζέματος.
Σε περίπτωση που το έκζεμα οφείλεται σε παράγοντες εξωγενούς αιτιολογίας, η δερματίτιδα διακρίνεται σε:
- Ερεθιστική Δερματίτιδα εξ επαφής
Η Ερεθιστική Δερματίτιδα εξ επαφής προκαλεί φλεγμονή στο δέρμα με την επίδραση παραγόντων που δρουν ερεθιστικά σε αυτό, για μικρό ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, και διακρίνεται στην οξεία και στη χρόνια μορφή. Στην οξεία μορφή γίνεται μερική καταστροφή των επιδερμιδικών κυττάρων και ενεργοποίηση των Τ-λεμφοκυττάρων. Οι χρόνιες ερεθιστικές δερματίτιδες οφείλονται συνήθως σε περισσότερους από έναν παράγοντες. Ενδεικτικά, εξωγενείς αιτίες της νόσου μπορεί να είναι το νερό, τα απορρυπαντικά, καθαριστικά, οικοδομικά υλικά και φυτικές ουσίες (π.χ. τομάτα, κρεμμύδι, έλαια). Όταν η δερματίτιδα είναι σοβαρή ενδέχεται να υπάρχει πόνος και έντονη φλεγμονή με εξίδρωμα (υγρό). Κατά τη χρόνια φάση της δερματίτιδας, όταν δηλαδή ο ερεθιστικός παράγοντας δρα για διάστημα μεγαλύτερο των 2 μηνών, παρατηρείται πάχυνση του δέρματος με επίταση των φυσιολογικών πτυχών, ξηρότητα, κνησμός και υπερμελάγχρωση, κατάσταση που ονομάζεται λειχηνοποίηση.
- Αλλεργική Δερματίτιδα εξ επαφής:
Αποτελεί μία αντίδραση υπερευαισθησίας και προκαλείται με την επαφή του δέρματός με ορισμένες ουσίες (χημικές ή φυσικές), με τη συμμετοχή ανοσολογικών μηχανισμών και οφείλεται σε υπερευαισθησία του δέρματος σε ερεθιστικούς παράγοντες. Οι ερεθιστικοί αυτοί παράγοντες, ή αλλεργιογόνα, είναι παράγοντες στους οποίους το δέρμα έχει προηγουμένως ευαισθητοποιηθεί. Το ερύθημα μπορεί να εμφανιστεί στην περιοχή της επαφής ή μακριά από αυτή. Τέτοιοι ερεθιστικοί παράγοντες είναι το νικέλιο (πχ κέρματα), οι ρητίνες, συστατικά καλλυντικών, το τσιμέντο, τα τοπικής εφαρμογής φαρμακευτικά σκευάσματα και ορισμένα φυτά (π.χ. το χρυσάνθεμο). Συγκεκριμένα, το νικέλιο, είναι η πιο συχνή αιτία εμφάνισης της δερματίτιδας αυτής της κατηγορίας. Βρίσκεται σε πολλά προϊόντα καθημερινής χρήσης, όπως κοσμήματα, μαχαιροπίρουνα ή ακόμη και στα κουμπώματα ρούχων. Αν και η δερματίτιδα μπορεί να εξομαλυνθεί με τη χρήση κορτικοστεροειδών σκευασμάτων, η καλύτερη θεραπεία είναι η αποφυγή επαφής με αντικείμενα που περιέχουν νικέλιο. Ειδικά τα άτομα που έχουν μεγάλη ευαισθησία, θα πρέπει να αποφεύγουν τροφές που περιέχουν νικέλιο, όπως σοκολάτες, βρώμη και ξηρούς καρπούς.
Η σοβαρότητα της αλλεργιογόνου δράσης εξαρτάται από τις ιδιότητες του αλλεργιογόνου, τη διάρκεια της επαφής, καθώς και την απόκριση του δέρματος-ξενιστή. Συνήθως, παρατηρείται σχηματισμός κυστιδίων, τα οποία ενδέχεται να φουσκώσουν και να σπάσουν. Επειδή η αλλεργική δερματίτιδα μπορεί να έχει παρόμοια κλινικά συμπτώματα με άλλα δερματολογικά προβλήματα, πρέπει να εντοπίζεται η σωστή αιτία των συμπτωμάτων, έτσι ώστε να ακολουθηθεί η κατάλληλη θεραπεία.
Άλλες, σπανιότερες, μορφές εκζέματος είναι το αστεατωτικό, η δερματίτιδα εκ στάσεως και η εντοπισμένη νευροδερματίτιδα. Το αστεατωτικό έκζεμα προκαλείται λόγω αφυδάτωσης της επιδερμίδας, που φτάνει μέχρι και το 75% σε σχέση με ένα υγιές δέρμα. Η πιθανότητα εμφάνισής του είναι μεγαλύτερη σε άντρες ηλικίας άνω των 60, αν και σπανιότερα εμφανίζεται και σε μικρή ηλικία.
