Όπως εξηγεί η Δερματολόγος – Αφροδισιολόγος Δρ. Αμαλία Τσιατούρα «το μελάνωμα προέρχεται από τα μελανινοκύτταρα της επιδερμίδας και είναι δυνατόν να εμφανιστεί είτε σε προϋπάρχοντα σπίλο (ελιά), είτε “de novo”, δηλαδή σε περιοχή που πριν ήταν υγιής. Αν και έχει χαμηλότερο ποσοστό εμφάνισης, σε σχέση με άλλες μορφές καρκίνου του δέρματος, είναι εξαιρετικά επικίνδυνο γιατί τις περισσότερες φορές δίνει μεταστάσεις σε άλλα όργανα ή ιστούς».
Συχνότερα, εμφανίζεται σε περιοχές που έχουν χρόνια έκθεση στον ήλιο, καθώς έχει παρατηρηθεί πως σχεδόν στις μισές περιπτώσεις το μελάνωμα εντοπίζεται στα άνω ή κάτω άκρα. Αρκετές φορές εντοπίζεται και στην κεφαλή, κυρίως στο πρόσωπο ή στα αυτιά. Ωστόσο, το μελάνωμα είναι δυνατόν να εμφανιστεί και σε μη εκτεθειμένες περιοχές, όπως είναι οι παλάμες, τα πέλματα και το περίνεο.
Το μελάνωμα μοιάζει με σπίλο ή εφηλίδα με διαφορετική μορφολογία από τη συνηθισμένη. Το χρώμα του μπορεί να ποικίλλει από μαύρο, μπλε, σκούρο καφέ ή γκρίζο και σε πιο προχωρημένες βλάβες είναι δυνατόν να αρχίσει να διογκώνεται και να γίνει παχύτερο. Συμπτώματα που ενδέχεται να το συνοδεύουν είναι ο κνησμός, η αιμορραγία και η εφελκιδοποίηση (επικάλυψη με κρούστα).
Το μελάνωμα του δέρματος μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, με υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης σε άτομα ηλικίας 40-60 ετών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση κρουσμάτων και σε άτομα νεαρότερων ηλικιών. Καθώς οι παράγοντες που ευνοούν την εμφάνισή του είναι ο τύπος του δέρματος και η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, φακίδες, σπίλους, οικογενειακό ιστορικό μελανώματος και άτομα που εκτίθενται συχνά στον ήλιο ή έχουν λάβει θεραπευτική αγωγή με ακτινοβολία, παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης.
Ιδιαίτερα αυξημένη είναι η εμφάνιση του μελανώματος σε χώρες με αυξημένη ηλιακή ακτινοβολία, όπως η Ελλάδα. Πολλές φορές, το μελάνωμα εμφανίζεται σε άτομα με ανοσοανεπάρκεια ή άτομα που έχουν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία.
Διάγνωση
Κλινικά ύποπτα σημεία εμφάνισης μελανώματος είναι τα ακόλουθα:
- Αλλαγή σχήματος, χρώματος ή/και μεγέθους μιας βλάβης
- Ασυμμετρία ή ανώμαλα όρια της περιοχής
- Αιμορραγία ή δημιουργία κρούστας
- Αλλαγή χρώματος ή εμφάνιση πολλών χρωμάτων μέσα σε έναν σπίλο
- Διάμετρος περιοχής μεγαλύτερη από 6mm
- Ύπαρξη υπεργερμένης περιοχής πάνω σε ένα προηγουμένως επίπεδο σπίλο
- Εξέλκωση και κνησμός (φαγούρα) μπορεί να υποδηλώνουν κακοήθη εξαλλαγή
Λόγω της επιθετικότητας και γρήγορης ανάπτυξης του νεοπλάσματος αυτού, είναι πολύ σημαντικό να εντοπίζεται το συντομότερο δυνατό. Για αυτό το λόγο, οι σπίλοι (ελιές) θα πρέπει να εξετάζονται από εξειδικευμένο Δερματολόγο τουλάχιστον μία φορά το χρόνο και εκείνος θα κρίνει αν απαιτείται Δερματοσκόπηση ή Χαρτογράφηση Σπίλων, προκειμένου να υπάρχει λεπτομερής παρακολούθηση.
Η διάγνωση του μελανώματος μπορεί να γίνει με την αφαίρεση τμήματος ή ολόκληρης της δερματικής αλλοίωσης και εξέτασης των κυττάρων της στο μικροσκόπιο (βιοψία). Συχνά για την ιστολογική διαφοροδιάγνωση της βλάβης απαιτείται ανοσοϊστοχημεία με ειδικές χρώσεις που εφαρμόζει ο παθολογοανατόμος για να διακρίνει τα νεοπλασματικά κύτταρα. Η ιστολογική εξέταση αποτελεί τη βάση για τη διάγνωση και τη θεραπεία του μελανώματος.
Θεραπεία
Σε περίπτωση υποψίας μελανώματος, η βλάβη πρέπει να αφαιρείται χειρουργικά, ολόκληρη και το συντομότερο δυνατόν, καθώς και να γίνεται βιοψία (εξέταση στο μικροσκόπιο). Οι βλάβες αυτές δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με Laser ή άλλες καταστροφικές μεθόδους (π.χ. Διαθερμοπηξία ή Κρυοθεραπεία) γιατί με αυτό τον τρόπο ο ιστός καταστρέφεται και χάνονται πολύτιμες πληροφορίες για τη διάγνωση του νεοπλάσματος, το βάθος του και τη σταδιοποίησή του.
Συχνές Ερωτήσεις
Μελάνωμα
Σε ποια σημεία του σώματος εμφανίζεται το μελάνωμα;
Το μελάνωμα στους άντρες εμφανίζεται συχνότερα στον κορμό, στο κεφάλι και στο λαιμό. Στις γυναίκες, εμφανίζεται κυρίως στους βραχίονες ή στις κνήμες. Εκτός από το δέρμα, το μελάνωμα εμφανίζεται, σπανιότερα, στους βλεννογόνους (στόμα, κόλπος) και στον οφθαλμό. Αν και εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα της λευκής φυλής, εντούτοις δεν αποκλείεται η εμφάνιση μελανώματος σε άτομα της μαύρης φυλής, με συχνότερο σημείο εμφάνισης τις παλάμες και τα πέλματα.
Ποιοι είναι οι τύποι του μελανώματος;
Ενδοεπιδερμιδικό κακοήθες μελάνωμα:
Εμφανίζεται συνήθως με τη μορφή μελανής κηλίδας στην επιδερμίδα του σώματος. Παρατηρείται κυρίως σε νεαρά άτομα και συχνότερο σημείο εμφάνισής του είναι το πρόσωπο. Θεωρείται πρώιμη μορφή in situ μελανώματος.
Κακοήθες μελάνωμα τύπου κακοήθους φακής:
Η εμφάνισή του είναι συχνότερη σε άτομα μεγάλης ηλικίας και σε σημεία που έχουν εκτεθεί για χρόνια στην ηλιακή ακτινοβολία. Εμφανίζεται σαν μία επίπεδη μελαγχρωματική βλάβη, η οποία αυξάνει με το πέρασμα του χρόνου. Αρχικά επεκτείνεται οριζόντια, ενώ σε επόμενο στάδιο αρχίζει να επεκτείνεται κάθετα. Σε αυτό το στάδιο σχηματίζει το κακοήθες διηθητικό μελάνωμα. Μπορεί να πάρει χρωματισμούς από λευκό ή γκρι, μέχρι και σκούρο καφέ ή μαύρο.
Επιφανειακά επεκτεινόμενο κακόηθες μελάνωμα:
Η αρχική εμφάνιση του μελανώματος αυτού είναι μία επίπεδη κηλίδα η οποία σιγά σιγά μετατρέπεται σε βλατίδα. Χαρακτηριστικό του είναι η δημιουργία όζων κατά την επέκτασή του προς τα βαθύτερα στρώματα της επιδερμίδας και η εμφάνιση καφέ, μαύρου, γκρι ή άσπρου χρώματος. Έχει ανώμαλη περιφέρεια και επεκτείνεται οριζόντια.
Οζώδες κακοήθες μελάνωμα:
Ξεκινά ως βλατίδα και μετατρέπεται σε οζίδιο και εν συνεχεία, εξελκώνεται και αιμορραγεί. Εμφανίζεται στο δέρμα με τη μορφή γυαλιστερού, συνήθως μαύρου ογκιδίου και προσβάλλει κυρίως τους άντρες. Η διάγνωσή του θα πρέπει να γίνεται γρήγορα διότι στο στάδιο του οζιδίου, αρχίζει ήδη και δίνει μεταστάσεις.
Κακοήθες μελάνωμα των άκρων:
Παρατηρείται στα πόδια (κυρίως στα πέλματα), στις παλάμες ή και κάτω από τα νύχια (υπονύχιο μελάνωμα). Η κλινική του εικόνα χαρακτηρίζεται από εμφάνιση μαύρης ακανόνιστης γραμμής κάτω από το νύχι ενώ κοντά στο δέρμα υπάρχει ερυθρότητα και οίδημα (σημείο Huchinson). Στις παλάμες και τα πέλματα μοιάζει με σπίλο. Κατά την εξέλιξη του μελανώματος αυτού ενδέχεται το άτομο να νιώθει πόνο, ή να παρατηρήσει εξέλκωση και αιμορραγία.
Δεσμοπλαστικό μελάνωμα:
Αποτελεί την πιο σπάνια μορφή μελανώματος και εμφανίζεται κυρίως σε ηλικιωμένα άτομα. Η εμφάνισή του οφείλεται στο σχηματισμό και τη συσσώρευση οζιδίων ή πλάκας. Προσβάλλει κυρίως πρόσωπο και λαιμό. Δυστυχώς, αποτελεί την πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμη μορφή μελανώματος, καθώς τις περισσότερες φορές, αφού εμφανιστεί δεν μπορεί να θεραπευτεί.
Αμελανωτικό κακοήθες μελάνωμα:
Ενδέχεται να ομοιάζει με ουλή, πυογόνο κοκκίωμα ή αιμαγγείωμα και συνήθως είναι άχρωμο, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις εμφανίζει χαρακτηριστική ρόδινη απόχρωση.
Ποια είναι τα στάδια του μελανώματος;
Με τον όρο σταδιοποίηση εννοούμε τη διαδικασία που ακολουθείται για να προσδιοριστεί ο βαθμός εξάπλωσης της νόσου και αποτελεί καθοριστικό στάδιο για την αντιμετώπισή της. Σύμφωνα με την ταξινόμηση κατά Clark, τα μελανώματα χωρίζονται σε πέντε επίπεδα διήθησης, ανάλογα με το βάθος του δέρματος στο οποίο έχει εξαπλωθεί το μελάνωμα. Τα στάδια αυτά είναι τα παρακάτω:
- Στάδιο 1: το μελάνωμα εντοπίζεται την βασική μεμβράνη της επιδερμίδας, στο σημείο συνάντησης της επιδερμίδας με το χόριο.
- Στάδιο 2: το μελάνωμα επεκτείνεται στη θηλώδη στιβάδα του χορίου.
- Στάδιο 3: επέκταση του μελανώματος στο όριο μεταξύ θηλώδους και δικτυωτής στιβάδας του χορίου.
- Στάδιο 4: διήθηση της δικτυωτής στιβάδας.
- Στάδιο 5: διήθηση των υποδόριων ιστών, όπως και του λιπώδους ιστού.
Τα μελανώματα που βρίσκονται στο στάδιο 1 είναι σχεδόν πάντα θεραπεύσιμα με χειρουργική αφαίρεση. Στο στάδιο 2, η πιθανότητα να υποτροπιάσουν ανέρχεται στο 60%, ενώ τα μελανώματα που ανιχνεύονται κατά το στάδιο 3 ή 4 έχει δειχθεί πως υποτροπιάζουν στο 85% των περιπτώσεων. Η αντιμετώπιση του μελανώματος γίνεται κατά βάση χειρουργικά. Η αντιμετώπισή του πρέπει να είναι άμεση καθώς επεκτείνεται σχετικά γρήγορα και δίνει μεταστάσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα. Κατά την χειρουργική αφαίρεση του μελανώματος θα πρέπει να γίνεται και αφαίρεση τμήματος τουλάχιστον 2 εκατοστών υγιούς ιστού περιφερειακά.
Πώς θεραπεύεται το μελάνωμα;
Σε περίπτωση που υπάρχει υποψία για μελάνωμα, πρέπει να γίνεται χειρουργική αφαίρεση της βλάβης όσο πιο άμεσα και εν συνεχεία να γίνεται εξέταση αυτής στο μικροσκόπιο (βιοψία).
Οι βλάβες αυτές δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με Laser ή άλλες καταστροφικές μεθόδους (π.χ. Διαθερμοπηξία ή Κρυοθεραπεία) γιατί με αυτό τον τρόπο ο ιστός καταστρέφεται και χάνονται πολύτιμες πληροφορίες για τη διάγνωση του νεοπλάσματος, το βάθος του και τη σταδιοποίησή του.
Εκτός από τη χειρουργική αφαίρεση του μελανώματος, μερικές φορές ενδείκνυνται και:
- Ακτινοθεραπεία: για μεγάλες βλάβες, κυρίως σε ηλικιωμένα άτομα, ή σε τοπικές μεταστάσεις για την ανακούφιση των συμπτωμάτων.
- Κρυοχειρουργική: για τη θεραπεία δευτερογενών δερματικών μεταστάσεων.
- Χημειοθεραπεία: με ειδικά χημειοθεραπευτικά φάρμακα.
- Ανοσοθεραπεία: με ειδικούς παράγοντες που στοχεύουν στο ανοσοποιητικό σύστημα.
- Θερμοθεραπεία: αποτελεί ένα τύπο θεραπείας του καρκίνου, κατά την οποία οι ιστοί του δέρματος εκτίθενται σε υψηλές θερμοκρασίες. Η παρουσία υψηλών θερμοκρασιών μπορεί να «σκοτώσει» τα καρκινικά κύτταρα και να καταπολεμήσει τους προσβεβλημένους ιστούς. Αποτελεί ιδιαίτερα αποτελεσματική μέθοδο καταπολέμησης του μελανώματος.
Μετά την αφαίρεση του μελανώματος τι ακολουθεί;
Μετά την αντιμετώπιση και την αφαίρεση του μελανώματος ο ασθενής πρέπει να επισκέπτεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα τον Ιατρό Δερματολόγο. Συνιστάται τακτική παρακολούθηση ανά 3 μήνες, για τουλάχιστον 3 χρόνια μετά την αφαίρεση.
Ποιοι έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν μελάνωμα;
Άτομα υψηλού κινδύνου θα πρέπει να προβαίνουν συστηματικά σε έλεγχο των σπίλων τους. Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη μελανώματος είναι:
- Ανοιχτόχρωμα άτομα (Φωτότυπος Ι)
- Ύπαρξη πολλών (>50) ή δυσπλαστικών – δύσμορφων σπίλων στο δέρμα
- Ύπαρξη συγγενούς σπίλου
- Ιστορικό κακοήθους μελανώματος στην οικογένεια
- Πολλές εφηλίδες ή φακίδες στο δέρμα του προσώπου, των χεριών και του σώματος
- Έντονη διακεκομμένη έκθεση στον ήλιο (π.χ. τους καλοκαιρινούς μήνες)
- Ιστορικό ηλιακού εγκαύματος κατά την παιδική ηλικία
- Έντονη έκθεση σε τεχνητές πηγές UV ακτινοβολίας (π.χ. solarium)
- Ανοσοκαταστολή
Τι γίνεται σε περίπτωση θετικής βιοψίας για ύπαρξη μελανώματος;
Σε περίπτωση που το αποτέλεσμα της βιοψίας είναι θετικό, ακολουθεί συμπληρωματική ευρύτερη χειρουργική εκτομή του νεοπλάσματος, εξέταση λεμφαδένων (λεμφαδένας φρουρός) και σταδιοποίηση του όγκου. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία.
Το επιφανειακώς επεκτεινόμενο και το οζώδες μελάνωμα αποτελούν τους πιο επιθετικούς τύπους μελανώματος. Η έγκαιρη διάγνωση μικρών επιφανειακών βλαβών μπορεί να οδηγήσει και σε πλήρη ίαση, ενώ προχωρημένοι όγκοι με εμφάνιση μεταστάσεων είναι δυνατόν να περιορίσουν το μέσο χρόνο επιβίωσης σε 6-9 μήνες.
Υπάρχει περίπτωση να εμφανιστεί ξανά το μελάνωμα;
Η αντιμετώπιση του μελανώματος εξαρτάται από το στάδιο στο οποίο βρίσκεται. Στα αρχικά στάδια μελανώματος, η χειρουργική αφαίρεση έχει αρκετά μεγάλο ποσοστό πλήρους ίασης, που φτάνει μέχρι και το 98%. Ωστόσο, όταν το μελάνωμα έχει φτάσει σε βάθος ή έχει εξαπλωθεί αρκετά, υπάρχει κίνδυνος να ξαναεμφανιστεί. Για αυτό το λόγο, μετά τη χειρουργική επέμβαση χορηγούνται στον ασθενή χημειοθεραπευτικά φάρμακα.
Σε κάθε περίπτωση, άτομα που έχουν εμφανίσει μελάνωμα έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης άλλου μελανώματος. Για αυτό το λόγο συνίσταται τακτική παρακολούθηση από τον Δερματολόγο.
Πώς μπορώ να προφυλαχτώ από το μελάνωμα;
Παρόλο που η εμφάνιση μελανώματος είναι απρόβλεπτη, το άτομο θα πρέπει να δίνει μεγάλη σημασία στην πρόληψη. Έχοντας κατά νου πως σε μεγάλο βαθμό ευθύνεται η ηλιακή ακτινοβολία, το άτομο θα πρέπει να αποφεύγει την παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο. Ακόμη, κατά την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, θα πρέπει να γίνεται χρήση αντιηλιακών κρεμών, καπέλου και γυαλιών ηλίου.
Το μελάνωμα είναι κληρονομικό;
Έχει δειχθεί πως η εμφάνιση καρκίνου του δέρματος, εκτός από εξωτερικούς παράγοντες, οφείλεται και σε κληρονομικά αίτια. Πιο συγκεκριμένα, άτομα των οποίων κάποιος από τους γονείς ή τα αδέρφια έχουν εμφανίσει καρκίνο του δέρματος, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν και τα ίδια. Το ίδιο ισχύει και στο μελάνωμα. Στην περίπτωση αυτή, δεν θα πρέπει να ανησυχήσετε, αλλά να είστε πιο προϊδεασμένοι σε περίπτωση που εντοπίσετε κάποιο ανησυχητικό σημάδι.
Το μελάνωμα είναι πάντα κακοήθες;
Το μελάνωμα αποτελεί τύπο καρκίνου και συνεπώς είναι πάντα κακοήθες. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, αποτελεί την μετάλλαξη καλοήθη σπίλου (ελιάς).